ភ្នំពេញះថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៥ គឺជាខួបទី៤០ នៃថ្ងៃមហាជ័យជម្នះរបស់កងទ័ពខ្មែរក្រហម ដែលឡើងកាន់អំណាចនៅឆ្នាំ១៩៧៥ បន្ទាប់ពីប្រាំឆ្នាំនៃសង្គ្រាមបង្ហូរឈាមគ្នាជាមួយកងទ័ព នៃរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ដឹកនាំដោយលោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់។
នៅម៉ោងប្រមាណ ៩ព្រឹក កងទ័ពខ្មែរក្រហមដើរចូលទីក្រុងភ្នំពេញពីគ្រប់ទិសទី បន្ទាប់មកចាប់ផ្ដើមបណ្ដេញប្រជាជនចេញពីទីក្រុង ទៅកាន់ទីជនបទ។ ប៉ុន្តែអតីតបងធំទី២ នៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យអះអាងថា ប្រជាជនចាកចេញពីទីក្រុងដោយការស្ម័គ្រចិត្ត។
លោក ជី វិតា មានសេចក្តីរាយការណ៍អំពីការជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុងដោយគ្មានធម៌មេត្តារបស់ខ្មែរក្រហម៖
ស្នូរគ្រាប់កាំភ្លើងលាន់ឮកងរំពងនៅជុំវិញទីក្រុងភ្នំពេញទាំង ព្រឹកព្រហាម កាលពីថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។ បន្ទាប់មកកងទ័ពខ្មែរក្រហមរាប់ពាន់នាក់ ក្នុងសម្លៀកបំពាក់ឈុតពណ៌ខ្មៅ ពណ៌គគីរ ក្រមាបង់ក ស្បែកជើងកង់ឡាន ទឹកមុខមាំ និងប្រដាប់ដោយអាវុធ ដើរចូលទីក្រុងភ្នំពេញពីគ្រប់ទិសទីតាមមុខព្រួញរៀងៗខ្លួន។
សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទូទៅដែលនឿយណាយនឹងសង្គ្រាមសម្លាប់ខ្មែរ គ្នាឯង នៅពេលឃើញកងទ័ពខ្មែរក្រហមមកដល់មានការធូរស្បើយក្នុងចិត្ត ដោយគិតថា សង្គ្រាមចប់ហើយ។ ប៉ុន្តែនៅពេលរសៀលថ្ងៃដដែល ប្រជាជនក្រុងភ្នំពេញភ្ញាក់ស្រឡាំងកាំង នៅពេលឃើញយោធាខ្មែរក្រហមចាប់ផ្តើមបញ្ជាឲ្យពួកគេចាកចេញពី ទីក្រុងដោយប្រកាសថា គឺដើម្បីអង្គការងាយស្រួលបោសសម្អាតខ្មាំងដែលលាក់ខ្លួន និងជៀសវាងគ្រោះថ្នាក់ពីការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់ចក្រពត្តិអាមេរិក។
ឈរនៅលើចិញ្ចើមថ្នល់ផ្លូវ ទេព ផន ក្បែរផ្សារដេប៉ូ ក្រុងភ្នំពេញ អ្នកស្រី ឌិន រ៉ាវី រំឭកអំពីកងទ័ពខ្មែរក្រហមដើរចូលក្រុងភ្នំពេញតាមផ្លូវនេះ កាលពីថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។ ពេលនោះអ្នកស្រីគិតថា សង្គ្រាមចប់ហើយ ធ្វើឲ្យអ្នកស្រី និងគ្រួសារអាចវិលត្រឡប់ទៅស្រុកកំណើតវិញបាន បន្ទាប់ពីភៀសខ្លួនចេញពីសង្គ្រាមនៅខេត្តកណ្ដាល អស់មួយរយៈពេលមក៖ «»។
អតីតយោធាខ្មែរក្រហម ហ៊ីម ហ៊ុយ ក្នុងកងពល៧០៣ ដែលរងរបួសខណៈវាយលុកចូលទីក្រុងភ្នំពេញនៅថ្ងៃទី១៦ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ នោះ បានឲ្យដឹងថា ក្នុងទីក្រុងកើតមានភាពវឹកវរខ្លាំងណាស់៖ «»។
«ចម្រៀងមហាជ័យជម្នះ ១៧ មេសា ១៩៧៥ របស់ខ្មែរក្រហម»
បីថ្ងៃក្រោយមក ទីក្រុងភ្នំពេញដែលមកដល់ថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ផ្ទុកប្រជាជនជាង ២លាន ៥សែននាក់ ដែលមួយចំនួនធំ គឺជាអ្នកភៀសខ្លួនពីសង្គ្រាមនៅតាមបណ្ដាខេត្ត ចាប់ផ្ដើមមានសភាពស្ងាត់ជ្រងំស្ទើរក្លាយជាទីក្រុងខ្មោច។
ការបណ្ដេញប្រជាជនចំនួននេះចេញពីទីក្រុងភ្លាមៗឲ្យទៅរស់នៅតាម ជនបទ ដោយគ្មានផែនការត្រៀមសម្រាប់ឆ្លើយតបទៅនឹងវិបត្តិមនុស្សធម៌ទាល់ តែសោះនោះ ត្រូវពិភពលោកមើលឃើញ គឺជាអំពើអមនុស្សធម៌ក្រៃលែងរបស់ខ្មែរក្រហមទៅលើប្រជាពលរដ្ឋខ្លួន ឯង។
នៅតាមដងផ្លូវចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញដែលណែនណាន់តាន់តាប់ និងក្រោមកម្តៅថ្ងៃហែងនាឆ្នាំនោះ បានបណ្ដាលឲ្យមនុស្សស្លាប់រហូតដល់ជាងពីរម៉ឺននាក់។
គ្រាន់តែអ្នកជំងឺនៅតាមមន្ទីរពេទ្យសរុបជាងមួយម៉ឺននាក់ ហើយភាគច្រើនជាទាហានសាធារណរដ្ឋខ្មែរដែលរងរបួសធ្ងន់ ក៏ត្រូវចាប់បង្ខំឲ្យចាកចេញដែរ។
អ្នកស្រី លុយ ហ៊ី បុគ្គលិកក្នុងមន្ទីរពេទ្យគន្ធបុប្ផា ដែលនៅសម្ងំក្នុងមន្ទីរពេទ្យជាច្រើនថ្ងៃ បន្ទាប់ពីខ្មែរក្រហមចូលក្នុងក្រុងភ្នំពេញនោះ និយាយថា អ្នកស្រីបានឃើញខ្មែរក្រហមដឹកអ្នករបួសចេញពីមន្ទីរពេទ្យធំ ឬមន្ទីរពេទ្យព្រះកេតុមាលា ទាំងឡានៗ៖ «»។
ទោះជាយ៉ាងណា នួន ជា បងធំទី២នៃរបបខ្មែរក្រហមអះអាងផ្ទុយពីនេះ។ ជនជាប់ចោទ នួន ជា បានប្រាប់អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា ឬសាលាក្តីខ្មែរក្រហមកាលពីឆ្នាំ២០១៣ ថា ការជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុងនៅឆ្នាំ១៩៧៥ ពិតជាការចាំបាច់ ហើយក៏ជាការស្ម័គ្រចិត្តរបស់ប្រជាជនដែរ៖ «»។
ហេតុផលទីពីរ គឺសង្គ្រាម ៥ឆ្នាំនៅកម្ពុជា បានបំផ្លិចបំផ្លាញហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងស្បៀងអាហារយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ ដូច្នេះលោកថា អ្នកទីក្រុងត្រូវចូលរួមបង្កបង្កើតកសិផលនៅទីជនបទ៖ «»។
នៅចន្លោះថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ និងថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ ប្រទេសកម្ពុជា បានប្រែប្រួលយ៉ាងឆាប់រហ័សទៅរកភាពអន្ធការ។ ប្រវត្តិសាស្ត្រពិភពលោកបានចាត់ទុកថា បដិវត្តន៍ខ្មែរក្រហម គឺជាបដិវត្តន៍ ម៉ាស៊ីស លេនីន ដ៏មហន្តរាយបំផុត។ មនុស្សដែលបានរស់នៅក្រោមរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ឬរបបខ្មែរក្រហម សុទ្ធតែបានទទួលរងគ្រោះពីរបបនេះ ទោះតិចក្តី ឬច្រើនក្តី។ ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា ជិត ២លាននាក់ ឬម្នាក់ក្នុងចំណោម ៤នាក់ បានស្លាប់បាត់បង់ជីវិត ដោយសារធ្វើពលកម្មបាក់កម្លាំង ការស្រេកឃ្លាន កង្វះថ្នាំព្យាបាលជំងឺ និងការប្រហារជីវិត។
បច្ចុប្បន្ន នួន ជា ដែលជាអនុលេខាបក្សកុម្មុយនិស្ត និងជាប្រធានរដ្ឋសភា និង ខៀវ
សំផន ប្រធានគណៈប្រធានរដ្ឋនៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ឋិតក្នុងសំណុំរឿង០០២ កំពុងត្រូវសាលាក្តីជំនុំជម្រះពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ ឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម និងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍។ ចំណែកអតីតមេដឹកនាំកំពូលខ្មែរក្រហមពីររូបទៀត គឺ ប៉ុល ពត អៀង សារី និង តា ម៉ុក បានស្លាប់រួចផុតពីការជំនុំជម្រះទោស៕rfa
ខ្មែរក្រហមជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញកាលពីថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។រូបថតឯកសារពីសារមន្ទីរគុកទួលស្លែង
